Roma, 400 aD

fonte: 'Quora' - Roma no 400 aD?

cando a inicios de ano Honorio e Estilicón chegan a Roma, ninguén lembraba xa que os emperadores tiveran residido a cotío na capital. ao longo máis dun século, pasaran os seus días en cidades situadas máis próximas á fronteira norte, onde as lexións defendían a liña que, a xuízo dos romanos, separaba civilización e barbarie.

Roma, inda así, seguía sendo un símbolo poderoso do imperio. residían na cidade unhas 700.000 persoas, que gozaban das comodidades dunha urbe clásica deseñada a escala imperial. un inventario afirmaba que contaba con 28 bibliotecas, 19 acuedutos, 2 circos, 37 portas, 423 barrios, 46602 bloques de vivendas, 1790 casas grandes, 290 hórreos, 856 baños públicos, 1352 cisternas, 254 panadarías, 46 bordeis e 144 latrinas públicas. se mire por onde se mire, Roma era un lugar extraordinario.

a visita de Honorio puxo en marcha unha secuencia de rituais civís organizados con esmero e concibidos para asegurar á cidade un lugar preeminente dentro do imperio e, ao mesmo tempo, garantir a dito imperio o seu lugar entre os principados do mundo. o pobo, na súa condición de orgulloso representante da tradición imperial, gozaba xulgando esta clase de cerimonia.

unha gran procesión imperial abriuse paso ata o foro. era alí onde Catón, Graco, Cicerón ou César cimentaran a súa fortuna política. os fantasmas da historia eran compañeiros ben recibidos cando a multitude se amasou aquel día para oír un discurso de eloxio ao cónsul Estilicón, no cumio do seu poder. a súa impoñente presenza era unha afirmación de que a paz e a orden tiñan regresado ao imperio. a confianza da que facía gala resultaba tranquilizadora. tan só unha xeración antes, en 378 aD, as lexións sufriran en Adrianópole unha terrible derrota. desde entón, o mundo semellaba cambalearse. os godos irromperon en masa no imperio formando unha mestura inescrutábel de aliados e inimigos. a morte de Teodosio I en 395 aD revelou que as metades occidental e oriental do imperio se distanciaran tan silenciosa e consecuentemente como a deriva dos continentes. as loitas internas puxeran en perigo as provincias africanas e a subministración de alimentos. pero, polo momento, o cónsul calmara as augas e restaurara "o equilibro do mundo".

o poeta que falaba en honra do cónsul chamábase Claudiano. nado en Exipto e gregofalante, tíñase convertido nun dos últimos xigantes auténticos do verso latino clásico. as súas verbas denotan o sincero asombro que inspiraba a capital nun visitante. Roma era a cidade que "aflorou de orixes humildes, estendeuse ata ambos polos e desde un pequeno lugar ampliou o seu poder ata lindar coa luz do sol", era a "nai das armas e a lei", tiña "librado mil batallas" e "acrecentado a súa influencia na Terra". só Roma "acollía aos conquistados no seu seo e, igual que unha nai, e nom unha emperatriz, protexía a raza humana cun nome común e convidaba a quen antes derrotara a compartir a súa cidadanía".

nom se trataba de sofisticación poética. en tempo de Claudiano podían atoparse romanos orgullosos en Sirya e Hispania, nas areas do alto Exipto ou nas fronteiras xeadas do norte de Britannia. poucos imperios na historia teñen conseguido a envergadura xeográfica ou as capacidades integradoras do territorio autónomo romano. ningún ten combinado dimensións e unidade como os romanos, por nom falar da súa lonxevidade. ningún imperio ten podido rememorar tantos séculos de grandeza ininterrompida, presente en calquera lugar do foro onde un pousara os ollos.

durante case un milenio, os romanos tiñan marcado os seus anos co nome dos cónsules; de aí que o de Estilicón "se inscribira nos anais do ceo". en agradecemento a esta honra inmortal, esperábase que o cónsul entretivera a xente cun estilo romano tradicional, é dicir, con xogos caros e sanguinarios.

grazas ao discurso de Claudiano sabemos que ao pobo se lle ofrecía unha colección de animais exóticos digna dun imperio con pretensións globáis. traíanse porcos bravos e osos do norte e leopardos e leóns de Africa. de India chegaban caninos de elefantes mais nom os propios elefantes. Claudiano imaxina os barcos navegando mares e ríos co seu cargamento salvaxe, tan salvaxe que ata os mariñeiros estaban aterrados coa idea de compartir embarcación cun león africano.

chegado o momento, a "gloria dos bosques" e "as marabillas do sur" serían xustamente masacradas. a matanza das bestas máis feroces da natureza nos confíns do circo era unha incisiva manifestación do dominio de Roma sobre a Terra e todas as súas criaturas. tales espectáculos sanguentos eran dunha familiariadade reconfortante e vinculaban os habitantes actuais de Roma coas innumerábeis xeracións que construíran e mantiveran o Imperio.

o discurso de Claudiano compraceu os seus oíntes. o Senado votou a favor de honralo cunha estatua.

REFERENCIAS:

HARPER, Kyle The Fate of Rome. Climate, Disease, and the End of an Empire (Princeton UP, 2017); pp. 15-17.

para a cerimonia que rodeou esta visita e outras semellantes: McCormick 1986, pp 123-124

sobre a poboación de Roma na Antigüidade tardía: Van Dam, 2010; ensaios de Harris, 1999b; Sirks, 1991; Durliat, 1990.

o inventario consérvase en curiosum & notitia (editados en Nordh, 1949), documento máis próximos a un panfleto dunha cámara de comercio que dun censo rigoroso: Arce, 1999; Reynolds, 1996, pp. 209-250; Hermansen, 1978.

sobre Claudiano: Ware, 2012; Cameron, 1970; Mulligan, 2007.

tradución e deturpación por @xindiriz

(algunhas) batallas do século V aD

401 Timavus

403 Verona

403 Pollentia

406 Faesulae

406 Mogontiacum

407 Germania Prima

407 Borbetomagus

410 Roma

411 Arelate

413 Ocriculum

425 Arelate

428 Vicus Helenae

430 Arelate

430 Hippo Regius

432 Ariminum

435 Arelate

436-439 Narbo Martius

438 Singilis Flumen

439 Tolosa

439 Guoloph

447 Utus Flumen

451 Avarayr

451 Catalaunian Plains

452 Aquileia

454 Nedao

455 Aylesford

456 Agrigentum

456 Corsica

456 Urbicus Flumen

456 Placentia

466 Wippedesfleot

468 Bassianae

468 Hermaeum Promontorium

468 Cabo Bon

469 Vicus Dolensis

471 Rhodanus Flumen

472 Roma

484 Herat

485 Mecredesburne

486 Noviodunum

489 Isonzo

490 Ravenna

492 Cotyaeum

496 Tolbiac

500 Mons Badonicus

a incesante conversa de Agostinho

de Agostinho e do resto de bispos da tardoantigüidade esperábase que fosen seminatores Verbi, sementadores da Verba de Deus. el mesmo, durante o seus anos como bispo de Hipona (396-420) puido ter pronunciado máis de 6000 sermóns.

cando agora os lemos podemos estar certos de que nom son textos coidadosamente reeditados, como si faría Ambrosio, lémolo a el e as súas verbas, tal e como o oíron por primeira vez. os membros ricos das congregacións que visitaba pagaban expertos estenógrafos que rexistraron todo o que saía da súa boca.

de todo ese torrente de verbas probabelmente nom sobreviva máis dun 10%. os copistas medievais abreviaron moitos dos sermóns orixinais porque só lles interesaban certos fragmentos. buscaban a súa teoloxía, nom a súa Africa. a miúdo, moitos deses sermóns estaban alagados de cores locais e para monxes que vivían na Europa gótica séculos máis tarde sería realmente difícil comprender certas alusións que contiña aquel material. para eles a Africa de Agostinho, agora musulmá, sería e parecería infinitamente remota.

un francés, François Dolbeau, descubriu hai pouco unha serie de sermóns que están 'intactos',seguramente tal e como saíron da boca do sabio, copiados num mosteiro medieval de Maguncia. sermóns sem modificar, completos e cheos de detalles da vida daquel tempo.

unha das facetas máis interesantes que trasladan estes escritos é o eco da voz das congregacións que Agostinho visitaba, o populus que en cada ocasión tiña diante. aquelas reunións nunca se sabía como ían rematar. no curso do servizo cristián, o sermón antecedía ao drama supremo da eucaristía, xusto antes da procesión solemne na que os leigos levaban as súas ofrendas ata o altar.

nom había un púlpito elevado nim bancos que estableceran límites claros. e os congregados estaban de pé, podían moverse dun lado a outro ao seu antollo. probabelmente se apiñaban, se era un orador interesante, fronte á ábsida, en torno á parte lixeiramente máis elevada, para escoitalo. o orador tamén podía baixar ao medio da xente ou optar por quedarse na ábsida, lixeiramente elevado sobre eles.

Agostinho improvisaba bastante e nom sempre os seus 'diálogos coa multitude', como os teñen denominado, tiveron éxito. o 22 de xaneiro de 404 nunha basílica de Carthago con capacidade para 2000 persoas foi un dos días nos que houbo problemas. quixo baixar da ábsida ao altar para predicar desde alí pero algúns consideraron oportuno subirse ao borde da ábsida para escoitalo e velo mellor e a Agostinho nom lle gustou o xesto.

volveu á ábsida e gardou silencio en sinal de protesta e desgusto. quixo que entre el e a xente mediara unha distancia prudente e os que estaban no altar, no centro da basílica, protestaron. fixeron como se facía no circo ou na area. berráronlle, 'segue coa misa!'. o mesmo que dicir que xa nom querían escoitar o seu sermón.

ao día seguinte volveu predicar alí e reprendeu aos que o reprenderan a el o día anterior, pero tampouco o respectaron. as basílicas cristiás de Africa nom eran inmunes á democracia provisional dun populus tardorromano. a posibilidade de conflito sempre palpitaba. unha maioría de cidadáns pobres podían empurrar e mofarse do seu clero, podían protestar contra os ricos. coma se facía desde os bancos do teatro ou da arena.

neste contexto Agostinho improvisaba, adaptaba de xeito constante a súa voz ao ánimo que detectaba nos seus públicos, un sentir que podemos percibir detrás das súas verbas. imaxes e anécdotas cotiás. oímos só un lado dunha conversación incesante. pero tamén os sentimos a eles e a elas.

fragmento de Brown, Peter Through the Eye of a Needle (2012) - capítulo 21 - tradución e adaptación por @xindiriz

o cronicón de Idácio e a súa difusión: manuscritos e edicións

seica existen cinco manuscritos que recollen o cronicón de Idácio de Chaves.

o primeiro é coñecido como manuscrito B (berolinensis phillipps), do IX, na Biblioteca Nacional de Berlín. está escrito en pergameo (21x30 cms). ademais contén as crónicas de Eusebio de Cesarea e Xerome e os fasti, atribuídos tamén a Idácio. contén algunhas correccións tanto no seu corpo como nas marxes. Theodorous Mommsen indica que dous escribas diferentes fixeran correccións na crónica.

a pesar das intervencións é considerado o manuscrito máis fiel ao texto orixinal e tamén o que ten máis credibilidade para os investigadores e especialistas en paleografía. Mommsen editou o texto a partir deste códice e utilizouna na súa monumenta germaniae historia.

o segundo é o manuscrito F (pseudo-Fredegarius), do VIII, na Biblioteca Nacional de París (23,5x13,8 cms).

outros dous, os manuscritos españois, pertencen ao mesmo grupo, os manuscritos H. son apenas dous epítomes, redactados mediante abreviaturas sobre o texto orixinal.

o manuscrito Hm, deriva dun outro perdido en Alcobaça, do XII, na Universidade de Madrid. o segundo é do XVI, redactado a partir doutro perdido en Osana, na Biblioteca Nacional de Madrid.

o último é o manuscrito M, probabelmente do XI ou XII, na Biblioteca Universitaria de Montpellier. contén a chronologia ab adamo usque ad conradi mortem, e o texto de Idácio comeza a usarse a partir das últimas liñas do folio 100.

estes manuscritos serviron de base para as diferentes edicións do texto da crónica a partir do XVII.

no XVII un serie inicial de edicións foi feita a partir de fragmentos do manuscrito F:

-H. Canisius, 1602

-J. Scaliger, 1606

-A. Schott, 1608

a partir do manuscrito B:

-L. Sanllorente de Cornue, 1615, en Roma

-P. Sandoval, 1615

-J. Sirmond, 1619, en París

a partir da versión de Sirmond:

-A. Duchesne, 1636

-maxima bibliotheca ueterum patrum, 1677

-J. Sáenz de Aguirre, 1694

no XVIII:

-M. Bouquet, 1738, en París

-E. Flórez, 1749, en Madrid

e tres traballos sobre o texto:

-T. Roncalli, 1787, en Padua

-A. Galland, 1788, en Venezia

-C. Roesler, 1798, en Tübingen

no XIX e inicio do XX:

-X. de Ram, en 1845, en Bruxelas

-J.P. Minge, na patrologie latine (que utiliza a A. Galland & X. Ram)

-V. de la Fuente, en 1783, en Madrid

-Th. Mommsen, en 1894, en Berlín

dúas traducións ao castelán:

-L. García del Corral, en 1886

-Marcelo Macías, de 1898 a 1909

-R. Grosse, en 1947.

-Alan Tranoy, en 1974, en París

Marcelo Macías e Pablo C. Díaz fan sendas enumeracións e críticas de edicións.

sobre Marcelo Macías, Díaz comenta que é un traballo parcial, que se refire apenas ás pasaxes que gardan relación coa Callaecia e os suevos, e apareceu no Boletín de la Comisión Provincial de Monumentos de Orense a finais do XX.

sobre Alan Tranoy, Díaz resalta que, a pesar de nom ter sido realizada unha crítica ao texto, a edición conta cun segundo volume de comentario histórico de grande valor.

sobre a edición de José Cardoso, de 1982, afirma que tamén carece de texto crítico, ademais de basearse no traballo de Tranoy.

Díaz apunta que houbo que esperar a 1993, para ter unha edición realmente crítica do texto, por man de Richard W. Burgess, inda que a tradución ao inglés é moi discutíbel.

con posterioridade aparecen dúas traducións ao galego por man de José Antonio López Silva e César Candelas Colodrón, as dúas en 2004; sendo a primeira destacábel tanto pola súa calidade como polo seu contido crítico.

@xindiriz

xindiriz@gmail.com

tomado de MEDEIROS GAZOTTI, DANILO que todos os suevos regressem a sua autoridade règia: a construçao de uma identidade monárquica sueva no durante o século V

779

Offa de Mercia
libro de benefactores de St. Albans
wikipedia.org

marzo: capitularia de Herstal, con varias estipulacións, 1/ imposto sobre a décima parte das propiedades, percibido pola igrexa; 2/ prohibición de ataques aos viaxeiros; 3/ establecemento de penas contra os ladróns e compensacións para os asasinatos; 4/ prohibición do comercio con escravos, con centro en Verdún (que continúa a pesar das instrucións do rei); 5/ establecemento dun sistema de axudas para os afectados polas secas; 6/ aparecen os missi dominici (un conde e un bispo que viaxan xuntos) para supervisar o cumprimento das ordes e estipulacións reais por todo o reino; 7/ establecemento de dúas asembleas anuais (marzo e outono), onde se poden apelar á xustiza do rei; 8/ creación e reorganización administrativa dos reinos de Italia e Aquitania, para os fillos máis novos de Carlos, Pipino e Luís.

maio: Carlos convoca un exército en Düren, cruza o Rhin en Wesel e derrota os saxóns nas proximidades de Bocholt, sendo capturados case todos os líderes excepto Widukindo. Carlos cruza o Weser, Oker e Ohre e os líderes locais xúranlle lealdade e entregan reféns. Widukindo refúxiase no norte e usa tácticas de guerrilla.

batalla de Bensington: Offa de Mercia derrota a Cynewulf de Wessex, toma Berkshire e probabelmente Londinium, e titúlase 'rei de toda Inglaterra'. Carlos escríbelle e noméao 'querido irmán', mais cando Offa rexeita un casamento entre os seus fillos, Carlos ameaza con impedir o comercio nos portos que el controla.

Aethelred I de Northumbria é deposto por Aelfwald, fillo de Oswulf, que toma o trono.

xuño, 12: De Zong sucede a Dai Zong, no trono Tang. Yang Yan, experto financeiro, é nomeado chanceler e suprime todos os impostos e obrigas especiais, introducindo o chamado 'sistema de dobre imposición', un imposto pola terra que todos os propietarios deben pagar, que difire segundo os ingresos e o distrito.

Trisong Detsen, rei de Tibet, decreta o budismo relixión oficial. o mestre hindú Padmasambhava funda o primeiro mosteiro budista tibetano en Samye, que se constrúe baseándose en modelos bengalíes.

778

Roncesvalles hoxe
www.fundacionjacobea.org

abril, 19: Carlos celebra a pascua en Chasseneuil, nas proximidades de Poitiers. apraza unha viaxe a Roma para bautizar os seus fillos e prepara unha expedición a Hispania, que agrupa francos, burgundios, bávaros, bretóns, lombardos e godos.

dous continxentes pasan os Pireneos, un polo leste e outro polo oeste. toman Pampilona e asedian Caesaraugusta.

Carlos recibe novas de renovados ataques saxóns ao mando de Widukindo, que regresa a Saxonia, probablemente apoiado por daneses e eslavos, destrúe Karlsburg e saquea Deutz (nas proximidades de Colonia), sendo incapaz de atravesar o Rhin. o continxente franco de Koblenz faino retroceder pero o saxón embóscaos e aniquílaos. outras forzas francas entran en acción e perseguen os saxóns ao longo do val do Lahn, derrotándoos finalmente nas proximidades de Leisa.

son destruídas moitas igrexas en territorio franco, incluso os bieitos de Fulda deben por a salvo as reliquias de Bonifacio, pasando o Rhön.

al-Arabi resístese a cumprir o pactado con Carlos e Caesaraugusta opón resistencia durante un mes.

Carlos xulga adecuado retirarse e regresar a Gallia.

agosto, 15: batalla de Roncesvalles: mentres o exército franco atravesa os pasos dos Pireneos, os vascos, atentos, atacan o continxente do conde da marca bretona Hroutlan, que morre no ataque. segundo Einhard, tamén morren Eggihard, senescal de Carlos e Anselmo, conde palatino. tamén participarían no ataque os fillos de al-Arabi, prisioneiro dos francos.

nace en Vienne o terceiro fillo de Carlos, Luís.

Eboracum, en Northumbria, alberga un dos maiores centros culturais de occidente, do que é nomeado director Alcuíno.

León IV rexeita unha incursión abbasi en Anatolia. un exército ao mando de Miguel Lachanodrakon, strategos do thema Thracesio, derrota os musulmáns na cidade de Germanikeia, en Cilicia. devasta a zona e fai prisioneiros, reubicados en Thracia.

rebelión en Cerdeña contra o poder musulmán.

Fergus II, rei de Dalriada, logo de depor a Aed.

Adarico e Sancho I, duques vascos.

Aethelred I de Northumbria ordena a execución de tres duques rebeldes, mais isto enfeblece inda máis a súa posición.

reorganización da administración de Aquitania: nove condes aquitanos son executados e substituídos por condes francos.

prohibición das ghildas no reino franco.

pobres e cidadáns a finais do IV no occidente romano

Ambroio
mosaico na 'basílica ambrosiana'
wikipedia

cando os bispos predicaban aos ricos para que realizasen doazóns aos pobres, nom se enfrontaban a un auditorio neutral que simplemente precisaba que o rescataran da súa inercia para servir unha causa nobre e respectábel. pola contra, os defensores da caridade cristiá viñan precedidos dun tradicional e moi prezado hábito de doazón, o cal, segundo se afirmaba, abrollaba dun amor fondamente enraizado. moitos dos cristiáns ricos que se aproximaban a escoitar os seus bispos estaban case xeneticamente predispostos a ser doantes, debido a unha tradición familiar transmitida ao longo de xeracións. pero, mesmamente, estaban predispostos a doar unicamente dunha maneira determinada. bispos como Ambrosio e Agostiño predicaban con insistencia para dominar e canalizar o desexo daquelas persoas nas que inda palpitaba a adrenalina do amor cívico. os seus esforzos foron a miúdo en balde.

para comprender as dificultades ás que se enfrontaban os bispos debemos realizar un considerábel esforzo de inmersión no imaxinario social. temos que entrar nun mundo no que os pobres carecían do marcado perfil social co que chegaron a contar en épocas posteriores. a división social fundamental nom era entre ricos e pobres, mais entre cidadáns e nom-cidadáns. os benfeitores das cidades doaban aos seus 'concidadáns', pero nunca aos pobres. algúns destes cidadáns quizás fosen pobres, pero a pobreza en si mesma nom lles daba dereito a nada. recibían diversións, gozaban de comodidades públicas (como as grandes termas) e, en moitas cidades, obtiñan cantidades considerábeis de comida. pero nom recibían todo aquilo porque fosen necesitados, senón porque eran membros dun grupo privilexiado: conformaban o populus ou a plebs da cidade. é de supor que constituían o vigoroso centro da comunidade urbana. amar a cidade implicaba, mesmamente, amar os seus cidadáns (e a ninguén máis) con 'un afecto sen par'.

permanecía o significado do dereito que asistía a un núcleo privilexiado de cidadáns. era unha herdanza decisiva que o pasado clásico legaba ás cidades do Baixo Imperio. nom perdera nada da súa importancia. nom se baseaba nun laxo sentimento de pertenza, senón que implicaba un dereito legal, celosamente preservado, dos cidadáns residentes.  sempre que a cidade recibía un beneficio importante (como unha partida de gran), os habitantes tiñan que presentarse para demostrar que había moito tempo que residían alí e que eran descendentes de cidadáns residentes, se querían tirar proveito do obsequio.

en épocas de cambio, ese núcleo de cidadáns loitaba por manter os dereitos que acompañaban a súa identidade civil. nom lles abondaba con ser cidadáns do Imperio romano; tamén querían que se lles recoñecese como cidadáns desa Roma en miniatura que era a súa cidade natal. alentados por ese privilexio, negábanse a ser confundidos coa masa anónima dos simples pobres. desexaban destacar, inda que só fose un pouco, por riba da gris pobreza dos indixentes das cidades, así como sobre o inmenso e anónimo mundo das zonas rurais que os rodeaban. recibir alimentos e diversión nom só era unha comodidade; tamén facía que se sentiran diferentes do resto. un amante da cidade tíñalles afecto, só a eles.

incluso nunha cidade pequena o grupo dos cidadáns nom coincidía con todos os seus habitantes.  sempre había forasteiros e pobres que nom eran cidadáns (a miúdo inmigrantes procedentes das zonas rurais) e que se mantiñan á marxe. visitar un teatro nalgunha cidade africana ou en calquera outra parte implicaba comprender cal era o lugar que lle correspondía a cada un nunha orde civil tradicional que nom cambiara ao longo dos séculos. os cidadáns sentábase xuntos. nalgunhas cidades estaban divididos en asociacións profesionais; cada asociación sentábase na súa propia ringleira de bancos marcados. se ben os pobres sen dereitos e os forasteiros nom quedaban excluídos, víanse obrigados a amorearse nas últimas filas, mentres que o populus se sentaba máis abaixo, próximo ao espectáculo e xunto aos bancos do concello e ao asento do benefactor de turno.

podemos apreciar máis claramente o funcionamento da severa lóxica do dereito cidadán na xigantesca cidade de Roma. alí, o populus (ou a plebs) tal vez supuxese menos da metade da poboación total, probabelmente uns douscentos mil habitantes nunha cidade de medio millón de persoas. a súa posición privilexiada debía ser moi patente. pois o que estaba en xogo en Roma era o acceso privilexiado á comida subministrada pola célebre annona civica, é dicir, a doazón de gran e demais produtos alimenticios reservados aos cidadáns de Roma.

nun mundo caracterizado polas flutuacións nas colleitas e o pavor ás fames, os privilexios cidadáns ou a súa ausencia eran cuestión de vida ou morte. gran parte da poboación de Roma era sumamente pobre. as escavacións de soterramentos masivos revelan os estragos causados entre eles polas enfermidades e a deficiente nutrición que padecían.  pero só os membros do populus Romanus tiñan dereito a acceder gratuitamente ao gran, así como a adquirir outros produtos alimenticios a prezos reducidos. en Roma, as racións dispoñíbeis grazas á annona nom abondaban para manter a unha familia enteira ao longo de todo un ano, pero si podían protexela da fame.

por moi pobres que fosen, incluso os máis necesitados entre o populus Romanus nom recibían a súa por ser mendigos, senón pola súa condición de cidadáns. como era de esperar, o pobo de Roma estaba moi aferrado aos seus privilexios. en épocas de fames, a plebs nom aforraba esforzos para colaborar co Senado na expulsión dos forasteiros da cidade, pois dese xeito aseguraban ter comida abondo para todos.

un emperador repartindo 'alimenta'
arco de Benevento
wikipedia

Roma era a súa cidade, e de ninguén máis. cando ían aos sitios nos que se distribuía a comida levaban consigo unha tésera de chumbo ou bronce (o equivalente a un documento de identidade ou a un pasaporte) para demostrar que eran membros da plebs frumentaria, é dicir, cidadáns con dereito a gran. estar inscrito no rexistro como destinatario da annona era un título que podía mencionarse con orgullo na propia lápida. pois en Roma e en moitas outras cidades do Baixo Imperio (inda que a unha escala menor), recibir unha doazón de alimento nom o convertía a un en mendigo, senón en cidadán.

en suma, o populus nom era pobre, nim desexaba que o trataran como tal. para un benefactor civil, pasar por alto ao populus e mostrarse xeneroso cos moitos miles de mendigos e inmigrantes que sobrevivían á marxe da cidade nom era un acto de caridade; era un desaire aos cidadáns. só os máis arrogantes podían ameazar con facer algo así. Amiano Marcelino escribiu sobre o senador Lampadio (prefecto urbano en 365) ao que describe como o típico aristócrata romano:

'un home que nom soportaba que nom se lle louvase por facer as cousas mellor que o resto, incluso cando se trataba de cuspir (...) cando Lampadio ofreceu uns xogos magníficos e mostrou gran xenerosidade, nom puido soportar as protestas groseiras da plebe que, con frecuencia, o apremaba para que fixera máis doazóns. entón, para demostrar que era dadivoso e desprezaba os plebeios, fixo vir desde o Vaticano a algúns necesitados e outorgoulles grandes riquezas'.

daquela o Vaticano inda nom se asociaba ao gran santuario cristián de Pedro. era un páramo, un cemiterio no que vivían os mendigos. o xesto caprichoso de Lampadio demostraba, sen indicio algún de sentido cristián, que en Roma a plebs e os pobres eran considerados grupos completamente diferentes.

debemos lembrar que durante o IV, e incluso posteriormente, esta antiga visión da comunidade estaba inda moi presente en numerosas rexións. continuara sen variacións xunto ás igrexas cristiás. retrospectivamente, a poboación cristiá a favor de estender a axuda en beneficio dos pobres tal vez dea a impresión de representar un arrebato de compaixón, que era novidade. pero tiña un lado escuro: borraba os límites tradicionais. presentar a pobreza como o único requisito para a xenerosidade dos ricos devalaba o estatus de miles de persoas que se consideraban, en primeiro lugar, cidadáns e só despois pobres. implicaba tratalos como parte do mesmo ambiente malsán de miseria ao que pertencían os mendigos, os vagabundos e os inmigrantes que atestaban as cidades. unha visión tan ampla e indiscriminada minaba o delicado equilibrio dos grupos institucionalizados (benfeitores, concelleiros e populus), dos que durante séculos dependera a vida das cidades do Imperio romano. o mundo tiña que cambiar considerabelmente -tal como fixo precisamente nestes séculos- para que a visión gris e universal dunha única división entre ricos e pobres substituíra, en toda Europa, á visión clásica da sociedade coma un panal de grupos civís.

cara 370, para moitas persoas (e nom só para os ricos), esta perspectiva producía arrepío. pasar dun modelo de sociedade a outro implicaba pasar da época da cidade clásica ao que recentemente se ten denominado 'Antigüidade postardorromana', na que a cidade perdía finalmente as rendas do imaxinario social. á preparación desta gran transición contribuíron as prédicas cristiás sobre os pobres, o novo papel que estes desempeñaban nas comunidades cristiás e a énfase cristiá na eficacia mística das doazóns piadosas ofrecidas tanto aos pobres como á Igrexa.

extracto de

Peter Brown, Through the Eye of a Needle (2012)

tradución e adaptación por xindiriz