venres, 3 de outubro de 2014

da sibila de Delfos á Virxe de Covadonga

leereluniverso.blogspot
JUAN GOYTISOLO
Guillermo García Pérez establece un sorprendente paralelo entre o episodio fundador da nación española (Covadonga) e o relato da derrota dos persas ao pé do Parnaso e o templo de Apolo en Delfos. As coincidencias entre o primeiro, referido na Crónica de Afonso III (866-910), e a obra do chamado ‘pai da historia’ que data do s. V aC eran demasiado rechamantes como para ser produto da casualidade. A fazaña de ‘Pelayo’, primeiro ‘resistente’ á invasión sarracena de 711, tiña un alcance moito máis vasto que a do mero ámbito historiográfico. Século tras século, mediante xenealoxías que trazan unha suposta continuidade cos ancestrais godos, revestía o carácter dun fito simbólico no marco do relato historiográfico do nacional – catolicismo hispano. Como dixo un representante do mesmo, Covadonga ‘es un hecho que tiene para los genuinos españoles un doble valor, uno real y otro representativo. Real, porque fue el comienzo de aquella gloriosa epopeya que duró siete siglos y representativo porque pone de manifiesto las cualidades más características de nuestra raza, a saber: su amor a la religión, su indomable energía y su patriotismo’.

logo da invasión árabe – berber e derrota de Roderico, as forzas musulmáns alcanzaron moi axiña, dinnos, o norte da península, onde unha man de patriotas atopou refuxio nas montañas astures, xunto a unha cova consagrada á Virxe. Conforme á mencionada crónica, o bispo traidor Oppas tratou de convencer a Pelayo de que se rendera, pero Pelayo dixo non. Os invasores intentaron entón asaltar a montaña, mais, por obra de milagres, as frechas dirixidas contra o inimigo volvéronse contra eles mentres que unha inxente sacudida telúrica os esmagaba cunha masa de rochas. Segundo o reconto da crónica, tan veraz como o de Quevedo a propósito das batallas do apóstolo Santiago, os patriotas godos terían matado 124000 infieis e outros 63000 tería perecido a consecuencia do portentoso ‘accidente’. Pese a tal acumulación de prodixios, a lenda mantívose en pé sen que case ningún historiador a puxera en tela de xuízo ata o século pasado. A índole épico – novelesca do relato seduciu os románticos e, inda que discutiu as cifras, Claudio Sánchez Albornoz prestoulle o seu aval en Orígenes de la nación española (1974), pese ao lapso de máis de século e medio transcorrido entre Covadonga e as primeiras testemuñas escritas sobre o inicio da chamada Reconquista recollidos nos manuscritos latinos dos mosteiros Albelda e de Roda.

se retrocedemos ao s. V aC, o texto de Heródoto sobre a invasión de Grecia polos persas bríndanos unha serie de elementos semellante aos que acabamos de evocar: a vitoria dos exércitos de Xerxes nas Termópilas a pesar da resistencia tenaz dos espartanos, o avance imparable de aqueles cara o Parnaso e o templo sagrado de Delfos. Aquí tamén abondan os episodios miríficos: oráculos divinos, caída de rochas sobre os invasores, pánico e desbandada destes. O paralelo é manifesto, pero como apuntan Guillermo García Pérez e outros (Juan Gil, Moralejo Laso), non resolve os enigmas da transmisión e, conforme adiantan as investigacións na materia, o seu número multiplícase.

Covadonga
grandesbatallas.es
un ensaio máis recente, From the Persians to Pelayo: some Classical Complications in the Covadonga Complex de David Hook, tras analizar minuciosamente a lenda délfica, engade outra posible fonte aos milagres de Covadonga: a da crónica de Xustino, no seu epítome da obra de Pompeyo Troyo, que relata o saqueo de Roma polo caudillo galo Breno (autor do célebre Vae victis!) o ano 274 aC. Como no caso precedente, asistimos a unha serie ben trabada de prodixios: tempestade furibunda, caída de rochas, preservación do templo, … Pero, por desgraza, esta diversidade de antecedentes non se sustenta en probas fiables de transmisión escrita. Na bibliografía consagrada ao reino godo da península non figura referencia algunha aos anais de Heródoto nin a Xustino. Como observa o hispanista inglés, a polixénese da ‘epopeya de Pelayo’ a clásica ‘dificultade de resolver a eventual influencia das fontes literarias ou de tradicións orais en casos onde a evidencia é tan fragmentaria e o vínculo común aos textos corresponde a áreas xeográficas, lingüísticas e cronolóxicas tan separadas como as dos episodios de Delfos e Covadonga’.

á súa ben fundada exposición das converxencias e diverxencias do relato histórico hispano cos seus predecesores grego e romano podería engadirse o feito de que na busca dunha lexitimidade relixiosa de orixe divina os textos fundacionais dunha nación transmítense de xeración en xeración mediante cantos e lendas heroicos ao servizo do ardor patriótico e dunha causa embebida de sentimentos e valores que determinan o suposto destino do seu pobo.

ningún nexo une por exemplo os mitos fundacionais orixinais de España e Serbia. Sen embargo, durante a guerra subseguinte á implosión da Federación Iugoslava puiden observar un sorprendente parentesco entre eles: entre os da Reconquista elaborada polo nacionalcatolicismo hispano e as dos inspiradores literarios de Milosevic, Karadzic e os seus: acá, a España sagrada e alá, a Serbia Celeste; nun caso invasores árabes e noutro turcos; derrota do Guadalete e do campo dos Mirlos; rei Roderico e príncipe Lazar; traidor Xulián e xenro do príncipe; ‘romancero’ e pesme … Para os voceiros de dito relato, a moral e o pensamento nacionais son produto en ambos casos dunha tradición ancestral e determinan de xeito imperativo a conduta gloriosa e unánime do pobo enteiro. Os personaxes e accións de dito relato reproducen cabalmente o esquema da morfoloxía do conto estudada por Propp e outros membros da escola formalista rusa. Iso non despexa as incógnitas da relación entre Delfos e Covadonga pero axúdanos a entendela mellor. Para saber o que somos e aliviar a nosa carga ‘heterodística’, nada mellor que unha mirada curiosa ao que nos din que fomos.

deturpación de JUAN GOYTISOLO 'De la sibila de Delfos a la Virgen de Covadonga'
@xindiriz

Ningún comentario:

Publicar un comentario